Παρασκευή 12 Ιουνίου 2009

τα παθη στην γκιλοτινα ...


Στον Αριστοτέλη συναντουμε την περιπτωση του "ακρατούς", εκεινου του ανθρωπου που μπορει και διακρινει το ηθικα σωστο αλλα αδυνατει να το πραξει .Αυτο συμβαινει γιατι οι ηθικες του έξεις δε μπορουν να εναρμονιστουν με αυτο που ο λογος προσταζει. Για το φιλοσοφο εχουν σημασια τα "τελη". Οι πραξεις ειναι εκεινες που τελικα φανερωνουν την ηθικη ποιοτητα του πραττοντος. Αυτες οριζουν τον "φρονιμο" ανθρωπο. Η ευδαιμονια κρυβεται πισω απ το συνολο ολων αυτων των πραξεων.Πισω ,λοιπον ,απο το συνολο του βιου ενος υποκειμενου κι οχι απο μια παροδικη στιγμη του.

Για τον Επικουρο τα παθη ειναι ενα απο τα κριτηρια αληθειας .Τα αλλα ειναι οι προληψεις και οι αισθησεις.Απο τα παθη ξεχωριζει την "ηδονη" την οποια ταυτιζει με την εννοια της ευδαιμονιας. Η ηδονη για το φιλοσοφο ειναι οχι μονο εμφυτο αλλα και πρωταρχικο αγαθο .Εφαλτηριο για την τελικη επιλογη ή αποφυγη καποιας καταστασης ή πραξης. Αποτελει σκοπο της ζωης και παραλληλα κριτηριο ελευθερης επιλογης . Η πληρης παραδοση μας στις ηδονες της απολαυσης οδηγει στην ταραχη του νου. Απο την αλλη ο νηφαλιος στοχασμος απαλλασει τον ανθρωπο απ αυτο το φοβο όπως και απο τον πονο. Η επικουρεια ηδονη ειναι αυτο. Η αποφυγη του πονου καθως και της ψυχικης ταραχης . Το να αποφευγουμε τις ηδονες εκεινες που μας προκαλλουν περισσοτερα δεινα απ ότι καλα και συμφεροντα οδηγει σε μια μακαρια ζωη. Το σωμα διατηρει την υγεια του κι η ψυχη την αταραξια της . Η κατα τα αλλα αυτη ασκητικη ή αλλιως απλη ζωη ειναι εκεινη που βοηθα να προσεγγισουμε το επιθυμητο που ειναι η ευδαιμονια.

Το αγαθο απο το οποιο εξαρταται η ευδαιμονια του ανθρωπου ήταν η αρετη. Τι σημαινει ομως για τους Στωικους αρετη? Αρχικα την συνδεουν με τον ορθο λογο ο μονος που μπορει να συλλαβει τη φυση. Η εναρμονιση της ζωης του ανθρωπου με τη φυση αποτελει πρωτευον στοχο για τους Στωικους.Σ αυτο το πλαισιο ο λογος ταυτισμενος με τη φυση οδηγει στην κατανοηση της εννοιας του αγαθου ,το οποιο δεν ειναι αλλο απο την ιδια την αρετη .
Στον αντιποδα του αγαθου στεκεται το κακο. Μεσα σ αυτη την οντολογικη διασταση διακρινονται και καποια αλλα ,τα "αδιαφορα". Συμβατικα αγαθα που στην ουσια δεν παιρνουν μερος στην πορεια για την επιτευξη της ευδαιμονιας . Στην πραγματκοτητα δε προκειται καν για αγαθα αλλα για ουδετερα, επειδη ουτε βλαπτουν μα κι ουτε ωφελουν. Τετοια ειναι η υγεια , ο πλουτος, η ομορφια και τα αξιωματα. Ακομα ομως κι αυτα τα ουδετερα διαχωριζονται μεταξυ τους, στα προηγμενα τα οποια συμφωνουν με τη φυση και στα αποπροηγμενα που εναντιωνονται προς αυτην. Ενα παραδειγμα ειναι η υγεια η οποια σαφως ειναι προτιμητεο ενω το αντιθετο της η αρρωστια η οποια ειναι απορριπτεο. Κανενα ομως απ αυτα τα δυο δεν ειναι σε θεση να ορισουν την ηθικη αξια ενος ανθρωπου.Στα αδιαφορα εντασσονται και τα "εντελως αδιαφορα" οπως π.χ. ο αριθμος των τριχων που καποιος εχει στο κεφαλι του.
Τα αγαθα που για τους Στωικους χαρακτηριζουν τον εναρετο ανθρωπο ειναι οι αρετες, η φρονηση, η δικαιοσυνη , η ανδρεια και η σωφροσυνη. Ως κακα οριζονται τα αντιθετα τους πχ. η αδικια , η δειλια κ.λ.π.
Οσον αφορα τωρα για τα παθη, αυτα θεωρουνται ως την πηγη δυστυχιας .Στα παθη δεν εντασσονται μονο τα συναισθηματα οπως η ηδονη , η ζηλεια, ο ερωτας ή η φιλοδοξια αλλα και διαφορες ψυχικες καταστασεις οπως ο πονος , το αγχος , η λυπη, ο θυμος, η ντροπη, η απεχθεια ή η δυσαρεσκεια. Τα παθη επειδη χαρακτηριζουν μονο τους ανθρωπους κι οχι τα ζωα οι Στωικοι πιστευουν πως δε προερχονται απο το αλογο τμημα της ψυχης . Αποτελουν τις ψευδεις κρισεις που προερχονται απο το τμημα της ελλογης ψυχης χαρακτηρισμενες ταυτοχρονα ως μη ελλογες κινησεις. Τα παθη ειναι παρορμησεις περα απο το κανονικο μετρο. Ο ανθρωπος βρισκεται σ αυτη την κατασταση οταν δημιουργει στον εαυτο του( απο ψευδη εντυπωση) την παρορμηση να επιζητησει ή να αποφυγει πραγματα που ουσιαστικα ειναι αδιαφορα .Ο Χρυσιππος το ονομαζει αυτο ως "ορμη πλεοναζουσα".
Τ α παθη δεν υπακουουν στον ορθο λογο και κατ επεκτασιν ουτε στα φυσικα μετρα.Γι αυτο το λογο οχι μονο πρεπει να περιοριστουν αλλα να εξαφανιστουν τελειως.


"Ελληνικη φιλοσοφια και επιστημη απο την αρχαιοτητα ως τον 20 αι." τμ Α, ΕΑΠ.