Ο 19ος αιώνας συσσωρεύει τον απόηχο των ιδεών του διαφωτισμού, την έκρηξη της επιστημονικής θεώρησης των πραγμάτων και μιας νέας κοσμοθεωρίας που αγγίζει τόσο το κοινωνικό-πολιτικό στερέωμα της Ευρώπης όσο και τον χώρο του πνεύματος. Η λογοτεχνία ως άμεσος αποδέκτης των ρευμάτων της κάθε εποχής αντικατοπτρίζει τις νέες αντιλήψεις που αρχίζουν να αχνοφαίνονται ολοένα και περισσότερο όσο διαβαίνει το κατώφλι ο νέος αιώνας. Έτσι το πρώτο ήμισυ του αρχινά με το ήδη εδραιωμένο κίνημα του ρομαντισμού και καταλήγει με το αμφιλεγόμενο εκείνο του αισθητισμού με μια ενδιάμεση εκδήλωση ενός άλλου κινήματος αυτού του ρεαλισμού .Την απάντηση στον ορθολογιστικό τρόπο σκέψης την είχε δώσει το ελεύθερο πνεύμα του ρομαντισμού με την ευαισθησία που το διέκρινε. Η βιομηχανική επανάσταση σε συνδυασμό με την εγκυρότητα της επιστημονικής μεθοδολογίας θα ανακόψει κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα τον άκρατο λυρισμό του ρομαντισμού και θα φέρει στο προσκήνιο την «αλήθεια» του ρεαλισμού. Ο Μπαλζάκ θα τονίσει στο πρόλογο του έργου του Μπαρμπα-Γκοριό πως «όλα είναι αληθινά» μια άποψη που συνδέεται με τη νέα τεχνοτροπία της φωτογραφικής αποτύπωσης του κόσμου. Η απέχθεια όμως της φωτογραφικής πραγματικότητας θα φανεί προς το τέλος του αιώνα. Η αναζήτηση του ωραίου θα γίνει το νέο σύμβολο μιας κάστας λογοτεχνών που μέσα από την αισθητική εμπειρία θα προσπαθήσει να αμβλύνει το ηθικό περίβλημα της υπάρχουσας κοινωνικής πραγματικότητας. Το κίνημα του αισθητισμού αντιτάσσεται σθεναρά στο φυσικό τρόπο ζωής . Κύριος εκφραστής του αισθητισμού είναι ο Όσκαρ Ουάιλντ και στο έργο του Ντόριαν Γκραίυ συνοψίζεται επί το πλείστον αυτή η νέα αισθητική αντίληψη.
Οι χαρακτήρες του έργου Ντόριαν Γκραίυ ,Μπάζιλ ,λόρδος Χένρυ και Ντόριαν συνθέτουν ένα ενιαίο κράμα ως αντίλογο που σκοπό έχει την ανατροπή της αντίληψης «η ζωή μιμείται την τέχνη πολύ περισσότερο από όσο η τέχνη τη ζωή», άποψη που πρέσβευε ο ρεαλισμός. Η θέαση του κόσμου ξεκινά από τη ματιά του συγγραφέα μα τελικά καταλήγει να πλάθεται και να ολοκληρώνεται ως αυτοδημιούργημα στο υποσυνείδητο του κάθε αναγνώστη-θεατή. Ο αισθητισμός στην τέχνη είναι απλά η αφορμή της εξέγερσης των παθών που ενυπάρχουν στην ανθρώπινη ύπαρξη και των οποίων η επίγνωση μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην ενατένιση ενός άλλου κόσμου . Η επιλογή ωστόσο της μετάλλαξης βαρύνει μόνο τον αποδέκτη . Η ίδια η τέχνη παραμένει αλώβητη.
Σχέση λογοτεχνίας και πραγματικότητας -ρομαντισμός
« Να αποστρέφεις το βλέμμα σου απ’ αυτό που το περιβάλλει, να εισδύεις μέσα σου, αυτή είναι η πρώτη αξίωση που θέτει η φιλοσοφία στους οπαδούς της». Σ’ αυτά τα λόγια του μεταφυσικού ιδεαλιστή Γιόχαν Γκόττλιμπ Φίχτε κρύβεται η φιλοσοφία της σχέσης του ρομαντικού πνεύματος με την πραγματικότητα. Το εγώ υποδαυλίζει τη θεϊκή παρουσία. Ο άνθρωπος πια γίνεται το επίκεντρο και ειδικά ο εσωτερικός του κόσμος γιατί εκεί μέσα κρύβεται η γνώση κι η πραγματικότητα. Το πνεύμα όπως όριζε νωρίτερα ο Καντ διατηρεί την «απόλυτη πρωτοκαθεδρία» έναντι της ύλης. Το κίνημα του ρομαντισμού που κορυφώθηκε στο πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα ήρθε να αμφισβητήσει την υπεροχή της ορθολογικής σκέψης του Διαφωτισμού προβάλλοντας στον αντίποδα έναν κόσμο όπου το άλογο κι η φαντασία πρωτοστατούν. «Περιγράφω αυτό το οποίο φαντάζομαι» αναφέρει ο Κητς. Η αντικειμενική πραγματικότητα πια δεν αρκεί ως πηγή έμπνευσης για τον ιδεαλιστή ρομαντικό καλλιτέχνη. Ο Σέλλινγκ τονίζει πως η αλήθεια βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο και πως χρειάζεται βαθιά ενδοσκόπηση δηλαδή αυτοσυγκέντρωση ώστε να συλλάβει κάποιος το απόλυτο. Αυτό το απόλυτο το εκφράζει η τέχνη. Η έξαρση του ατομικισμού αυτού που κρύβει ένα αχαλίνωτο πάθος για ελευθερία έκφρασης οδηγεί τον άνθρωπο μακριά από την αντικειμενική πραγματικότητα. Τούτη η «αρρώστια του αιώνα» που συνάδει με την υπαρξιακή αγωνία γεννούν έναν κόσμο που το παθιασμένο όραμα και οι ονειροπολήσεις πρωτοστατούν. Ο ρομαντικός όχι μόνο πλάθει το όνειρο αλλά ζει μέσα σ’ αυτό. Με τη συνέργια και λατρεία της φύσης επιτυγχάνεται η φυγή από την πραγματικότητα. Η φύση είναι η αληθινή ουσία των πραγμάτων. Είναι η ζωή κι ο θάνατος μαζί. Εκείνη που ορίζει την έννοια της ματαιότητας.
ρεαλισμός
Οι ιδεαλιστικές απόψεις του ρομαντισμού θα υποστούν στα μέσα του 19ου αιώνα την απόρριψη από την ίδια τη συνέχεια της ζωής. Σ΄ ένα κλίμα κοινωνικών ζυμώσεων, εντατικής εκβιομηχάνισης κι επιστημονικής μεθοδολογίας η φαντασία υποχωρεί . Μπρος τη φωτογραφική αποτύπωση του κόσμου η αλήθεια αποκτά αντικειμενική υπόσταση. Ο ρεαλισμός απεικονίζει με λεπτομέρεια τη νέα μορφή της πραγματικότητας. Η καθημερινή ζωή της αστικής τάξης γίνεται αντικείμενο μελέτης και αναπαράγεται με ακρίβεια στο χωροχρόνο της δράσης. Αυτή η ακρίβεια όμως δεν προσδοκεί να εκληφθεί ως μια απλή μίμηση της πραγματικότητας . Η πεζογράφος Τζωρτζ Έλιοτ οριοθετεί αυτή την προσπάθεια της αποτύπωσης της εικόνας των ανθρώπων και των καταστάσεων όχι υπό το πρίσμα μιας φωτογραφικής αποτύπωσης αλλά όπως αυτά καθρεφτίζονται μέσα στο μυαλό, τονίζοντας παράλληλα τον προβληματισμό της πως «ο καθρέφτης είναι αναμφίβολα ελαττωματικός». Αυτό σημαίνει πως η αποτύπωση της πραγματικότητας με την κυριολεκτική της έννοια αποτελεί μια ουτοπία αφού παρεισφρέει αναπόφευκτα η υποκειμενικότητα του καλλιτέχνη. Έτσι ουσιαστικά αυτό που κάποιος προσλαμβάνει μέσω της ρεαλιστικής τέχνης είναι η ψευδαίσθηση του αληθινού κι όχι το ίδιο το αληθινό. Στο ρεαλισμό υπάρχει αληθοφάνεια .Ο εξωτερικός κόσμος δεν αντιγράφεται επί της ουσίας αλλά συγκροτεί όλα εκείνα τα στοιχεία από την υλική πραγματικότητα τα οποία τον κάνουν πιστευτό. «Η ρεαλιστική πεζογραφία προϋποθέτει τη συνειδητή πίστη του αναγνώστη» αναφέρει η Γ. Γκότση . Τα πρόσωπα στη ρεαλιστική λογοτεχνία είναι αληθοφανή κι αποτυπώνονται με σχολαστικότητα και ακραίες λεπτομέρειες . Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης πραγματικότητας δίνει την έμπνευση στην τέχνη ειδικά στο μυθιστόρημα που αποτελεί την «ηχώ της κατάστασης αυτής».
αισθητισμός
Στο τέλος του αιώνα (19ου ) η απέχθεια για τη ρεαλιστική απεικόνιση στην τέχνη θα φέρει στο προσκήνιο ένα αμφιλεγόμενο κίνημα ,εκείνο του αισθητισμού. Σύμβολό του η λατρεία της ομορφιάς. Μια ομορφιά που απορρέει μέσα από τις αισθήσεις κι η τέχνη είναι εκεί ως πρεσβευτής της. Η τέχνη στον αισθητισμό δεν υπηρετεί κανέναν άλλο παρά μόνο τον εαυτό της . «Η τέχνη γενικά δεν χρησιμεύει σε τίποτα» κηρύττει ο Όσκαρ Ουάϊλντ στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκραίυ. Σκοπός της δεν είναι η αποτύπωση της πραγματικότητας αλλά η αισθαντικότητα ικανή να παρέχει μια εκλεπτυσμένη αισθησιακή ηδονή. Το αισθητικό έργο κρίνεται έξω τα καθιερωμένα κοινωνικά, ηθικά ή ιδεολογικά κριτήρια. Μπορεί να αποτιμηθεί έτσι μόνο με αισθητικά κριτήρια .Προορισμός του δε, είναι να αντιγραφεί από τη ζωή κι όχι το αντίστροφο. Ο ήρωας ενός τέτοιου έργου είναι ο κατ’ εξοχήν Εστέτ της ζωής που την αντιμετωπίζει με έναν άσβεστο πόθο για την ομορφιά. Αγαπά κάθε ανθρώπινο τεχνητό δημιούργημα γιατί αντικατοπτρίζει τη πραγματική δημιουργικότητα και φαντασία. Ο εστέτ προσπαθεί να εφαρμόσει στην καθημερινότητά του τις φιλοσοφικές του απόψεις . Ο δανδής-ήρωας στην αναζήτησή του για τεχνητούς όμορφους κόσμους απόλαυσης καταφεύγει στο χώρο της παρακμής και της σήψης. Έτσι η πραγματικότητα του είναι και κείνη τεχνητή σμιλεμένη από τη λατρεία του εγώ .Η φαντασία κι ο συμβολισμός αποτελούν τη βάση ενός δημιουργήματος που στόχο έχει την αιωνιότητα. Το ωραίο είναι διαχρονικό και δε χάνει ποτέ την αξία του. Εξάλλου όπως τονίζει ο Ουάιλντ στην αρχή του προλόγου του στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκραίυ ο « καλλιτέχνης είναι ο δημιουργός ωραίων πραγμάτων».
Πως προσλαμβάνουν τη σχέση τέχνης και ζωής στον Ντοριαν Γκραίυ ο Μπάζιλ και ο λόρδος Χένρυ;
Στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκραίυ η τέχνη κι η ζωή βρίσκονται σε μια έντονη αλληλεξάρτηση . Οι ήρωες του μυθιστορήματος είναι φιγούρες βγαλμένες μέσα από το βικτωριανό αστικό κλίμα . Ο ζωγράφος Μπάζιλ ,ο δάντης Χένρυ και η αφορμή της πλοκής της ιστορίας ο όμορφος Ντόριαν συμπλέουν περιστασιακά ώστε να ξετυλίξουν από το κουβάρι τις μύχιες απόψεις του υποφανέστερου ,του συγγραφέα Όσκαρ Ουάιλντ.
Μπάζιλ
Ο Μπάζιλ είναι ο καλλιτέχνης ,ένας ζωγράφος, ο άμεσα εκφραστής της τέχνης όπως αυτή εκλαμβάνεται από την πλειοψηφία των ανθρώπων. Η τέχνη στην ρεαλιστική της απόδοση ,στο προδρομικό της στάδιό της που γίνεται εύκολα αντιληπτό από τον κοινό νου. Ο καλλιτέχνης που θωρεί τον κόσμο και τον αποτυπώνει έμπρακτα . Τα εργαλεία του Μπάζιλ είναι τα πινέλα ,ο μουσαμάς , η ευαισθησία της ψυχή του. Ζει, αναπνέει κι εκφράζεται μέσω της τέχνης. Στην τέχνη του αποτυπώνει την ίδια του την ύπαρξη: « στον ζωγραφισμένο μουσαμά ο καλλιτέχνης αποκαλύπτει τον ίδιο του τον εαυτό»εξομολογείται στο φίλο του Χένρυ, ο Μπάζιλ. Το αντικείμενο έμπνευσης του Μπάζιλ στο μυθιστόρημα είναι ο όμορφος Ντόριαν. Ο καλλιτέχνης Μπάζιλ εκστασιασμένος από την ομορφιά του νεαρού γίνεται υπόδουλος του συναισθήματος . Αυτό τρέφει την τέχνη του σε τέτοιο βαθμό ώστε να τονίζει με υπερβολή πως «Όλη η τέχνη μου είναι αυτός τώρα». Η ομορφιά παραλύει τη λογική του και τον οδηγεί στην αποστασιοποίηση του από την πραγματικότητα . Ο κόσμος που ζει είναι άλογος ,μυστηριώδες κι ανομολόγητος. Μόνο η τέχνη μπορεί να τον ερμηνεύσει γιατί «η τέχνη μπορεί να εκφράσει τα πάντα». Η γνωριμία με την ομορφιά οδηγεί τον Μπάζιλ στην αναθεώρηση της ίδιας του της τέχνης, στο θάνατο της μονοδιάστατης αντίληψής της .Ανοίγει τις πύλες της στην «αρμονία ψυχής και σώματος» μιας νέας αντίληψης η οποία έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με κάθε παλιό πρότυπο . Θεωρεί λοιπόν παραφροσύνη το διαχωρισμό της ύλης με το άυλο όπως αυτό αποτυπωνόταν στις θεωρίες του «χυδαίου» ρεαλισμού ή του «κενού» ιδεαλισμού λάβαρο του ρομαντισμού.
O συμβιβασμός του Μπάζιλ γίνεται στο όνομα της τέχνης και τον οδηγεί στα σαλόνια των διακεκριμένων αστών . «Εμείς οι δύστυχοι οι καλλιτέχνες…τίποτα άγριοι» λέει ο Μπάζιλ στο Χένρυ δικαιολογώντας αυτή τη υποτονική κοινωνικότητά του. Είναι η αναγκαστική προσγείωση της τέχνης ώστε εκείνη να γίνει ορατή στους ανθρώπους. Ωστόσο από την άλλη ένας δεύτερος συμβιβασμός έρχεται στη φάση της δημιουργίας όπου η απόλυτη μοναξιά είναι η μόνη σύντροφος. Την « αφηρημένη αίσθηση του ωραίου» αυτό οφείλει να επιδιώκει κάθε καλλιτέχνης εάν θέλει να δημιουργήσει ωραία πράγματα . Ο ζωγράφος οραματίζεται την απόλυτη έκφραση της τέχνης που σημαίνει αποστασιοποίηση από τη πραγματικότητα κι επικεντρώνεται στην έκφραση του Γκωτιέ «η τέχνη για την τέχνη» . Το ωραίο για τον Μπάζιλ που η τέχνη υπηρετεί είναι εκείνο το αμόλυντο , το αγαθό που φτάνει στα όρια της αφέλειας .Είναι εκείνο που δε σκιάζεται από τις σκοτεινές πλευρές τις ζωής. Γι’ αυτό το λόγο ο ζωγράφος παρακαλεί τον Χένρυ «Μην τον χαλάσεις» ,γιατί η ασχήμια κι η διαφθορά πιστεύει θα αποτυπωθούν στο σώμα και στην ψυχή κι η ομορφιά θα εξανεμιστεί. «Η αμαρτία είναι κάτι …των χεριών του» υποστηρίζει ο ζωγράφος με θέρμη .Ο βίος που διέπει κάποιος αντανακλάται στο σώμα και στο χαρακτήρα του . Η τέχνη συλλαμβάνει τα πιο ανομολόγητα στο μυθιστόρημα καθώς αντικαθιστά το προνόμιο αυτό που έχει η φύση .Το πορτραίτο αναλαμβάνει το ρόλο της ζωής και η αποκάλυψη του στα μάτια του ίδιου του δημιουργού του τον φέρνει αντιμέτωπο την ανθρώπινη αποκάλυψη η οποία κατά βάση κρύβει «τον Παράδεισο και την Κόλαση» μέσα της . Η καλλιτεχνική αλαζονεία που σε οδηγεί στην επιθυμία να φτάσεις το τέλειο αποτελεί ύβρις κατά το θείο. «Έκανα λάθος .Αυτό με κατέστρεψε» θα αναφωνήσει ο Μπάζιλ που προσπάθησε να μετατρέψει τη ζωή σε τέχνη μεταφέροντας ταυτόχρονα και τις συνέπειες αυτής. Το αποτέλεσμα είναι πως η τέχνη δεν προορίζεται για αντιγραφέας της ζωής .Τούτο ανήκει στο χώρο του θείου κάθε συνειδητή προσπάθεια είναι εκ προοιμίου καταδικασμένη .
Χένρυ
Ο μποέμ Χένρυ εκφράζει την απόλυτη ελευθερία της έκφρασης του ανθρώπου αποδεσμευμένη από κάθε συμβιβασμό, προκατάληψη, ηθικές αρχές και φόβο αναφέροντας σχετικά «αν κάποιος αποφάσιζε να ζήσει πλήρως …να δώσει μορφή σε κάθε αίσθηση …ο κόσμος θα αποκτούσε …δροσερή ορμή χαράς» . Το μυστικό της ζωής είναι να θεραπεύεις την ψυχή μέσω των αισθήσεων και τις αισθήσεις μέσω της ψυχής» υποστηρίζει ο δάντης Χένρυ. Η τέχνη δεν οριοθετείται . Καθετί που είναι ωραίο , αποτελεί μορφή τέχνης. Έτσι ένα όμορφο μυθιστόρημα μπορεί να έχει την ίδια αξία με ένα αντικείμενο όπως είναι ένα περσικό χαλί. Το να μάθεις ν’ απολαμβάνεις όλα τα όμορφα πράγματα στη ζωή είναι τέχνη. Μια τέχνη που απαιτεί δεξιοτεχνία .Ο λόρδος θεωρεί «το αληθινό μυστικό της ζωής» ότι «είναι η αναζήτηση του ωραίου» . Τα παλιά πρότυπα του παρελθόντος έχουν πια φθίνει .Ο λόρδος διακηρύσσει το νέο ηδονισμό. Για τον Χένρυ ο καλός καλλιτέχνης είναι αδιάφορος γιατί ζει μόνο μέσα στην τέχνη του χωρίς επαφή με την αληθινή ζωή γιατί δειλιάζει να την αντικρύσει, ενώ ο κακός γοητευτικός γιατί βιώνει όσα δε μπορεί να εκφράσει μέσω της τέχνης του. Τέχνη μπορεί να θεωρηθεί και ένας άνθρωπος ,μια προσωπικότητα γιατί καμιά φορά λέει ο λόρδος «η ζωή έχει κι αυτή τα περίτεχνα αριστουργήματά της» όπως συμβαίνει με τον Ντόριαν. Ο Χένρυ θέτει τη γνώση του πολιτισμού ως βοηθό στη σύλληψη της πραγματικής ηδονής που μπορεί να σου χαρίσει η τέχνη. Και η ίδια η τέχνη δεν έχει χρονοδιάγραμμα. Ένα έργο τέχνης του μεσαίωνα μπορεί να παραμένει γοητευτικό κι ας τα συναισθήματά εκείνης της εποχής θεωρούνται παρωχημένα. Αυτός ο διαχωρισμός τέχνης και ζωής είναι χαρακτηριστική αισθητική άποψη. Η τέχνη αδυνατεί να ενσαρκώσει τις αποδεκτές αλήθειες της ζωής. Ένα έργο τέχνης εκτιμάται ως τρόπος παρουσίασης της αλήθειας κι όχι ως ρεαλιστική απόδοση της πραγματικότητας. Ο φανταστικός του κόσμος δεν είναι μόνο διαφορετικός αλλά και καλύτερος από την ίδια τη ζωή. Η ζωή παίζει ρόλους δανεισμένους από την τέχνη. Ο θάνατος της Σίβυλλα αντιμετωπίζεται από τον Χένρυ ως κάτι το ενδιαφέρον σα μια τραγωδία «με καλλιτεχνικά στοιχεία ομορφιάς» όπου οι πρωταγωνιστές έχουν ταυτόχρονα και το ρόλο του θεατή. «Η τέχνη σου είναι η ζωή» λέει ο λόρδος Χένρυ στον Ντόριαν ευχαριστημένος που ο μαθητής του δεν ακολούθησε κάποια συμβατή μορφή τέχνης αλλά έκανε τη ίδια του τη ζωή τέχνη. Καταλήγοντας θα τονίσει πως «η τέχνη δεν έχει επίδραση στην πράξη». Δε μπορεί να ωθήσει κανέναν σε οποιαδήποτε πράξη .Την ερμηνεύει κατά το δοκούν. Η ηθική δεν έχει καμιά σχέση με την τέχνη. Αν ο κόσμος τη χαρακτηρίζει ανήθικη είναι γιατί μέσα της βλέπει τη δική του «καταισχύνη».
Οι μεταμορφώσεις της ομορφιάς του Ντόριαν και η σχέση αυτών με το φαινόμενο της «παρακμής»
Ο Ντόριαν είναι η ίδια η ομορφιά. Ένας νέος με πανέμορφα εξωτερικά χαρακτηριστικά . Η ομορφιά του γίνεται πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη Μπάζιλ που δεν εστιάζει μόνο στα εξωτερικά του χαρακτηριστικά αλλά στο σύνολο της προσωπικότητάς του. Ο Ντόριαν διαθέτει παράλληλα με ένα υπέροχο καλοσχηματισμένο πρόσωπο και μια αγαθή ψυχή ,αμόλυντη, παιδιάστικη .Ο Ντόριαν δείχνει να έχει συναίσθηση της ομορφιάς του αλλά ως εκεί δε μπορεί να φανταστεί τη δύναμη της. Ο Χένρυ θα καταφέρει να ξυπνήσει τις αισθήσεις του οδηγώντας τον ταυτόχρονα και σε εσωτερική αλλαγή. Ο νέος Άδωνις ρουφά τις νέες αντιλήψεις σα σφουγγάρι και νιώθει τρομερή έλξη προς αυτές. Τα λόγια του λόρδου τον αναστατώνουν όπως η μουσική μόνο που αυτά είναι πιο ισχυρά κι από τούτη την τέχνη «Από τα λόγια δεν υπάρχει σωτηρία». Η αφύπνιση του υποσυνείδητου έχει αρχίσει να αποδίδει. «Μοιάζουν ικανά …από τα λόγια» σκέφτεται ο νέος , έτοιμος να παραδοθεί μοιραία στη νέα φιλοσοφία της ζωής που παρουσιάζεται μπροστά του αιφνιδιαστικά. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα σύγχυσης το τελειωμένο πορτραίτο του παίρνει άλλη διάσταση στα μάτια του. Ο Ντόριαν βλέπει την ομορφιά του αποτυπωμένη στο μουσαμά και την ερωτεύεται . Την ανεμελιά και το χαμόγελο αντικαθιστούν η θλίψη και ο θυμός. Ήδη κι η εξωτερική του όψη αλλάζει όπως παρατηρεί ο ζωγράφος. Ο νέος αποκτά έναν εμφανή προβληματισμό. Ο ναρκισσισμός του κι η ζήλια για το αντικείμενο τέχνης τον οδηγούν στην ευχή για αιώνια νιότη. Παράλληλα αρχίζει να αναζητά την ομορφιά και σε άλλους χώρους άγνωστους ,παρακμιακούς κυριευμένος από τον πόθο να μάθει τα πάντα για τη ζωή. Ο Ντόριαν μεταμορφώνεται σε άνθρωπο με αχαλίνωτη περιέργεια. Θέλει να δει και να γευθεί τη σκοτεινή πλευρά της ζωής . Να βιώσει την αμαρτία από πρώτο χέρι μέσα σε μια αίσθηση κινδύνου που του έδινε απόλαυση. Ο τυχαίος έρωτας που συναντά θα γίνει αφορμή να αποκαλυφθεί η ψυχή του όπως παρατηρεί ο λόρδος. «Πόσο διαφορετικός ήταν …περίμενε απ’ έξω». Ο πόθος του έχει προσδώσει μια ιδιαίτερη όψη φλόγας στο πρόσωπό του. Ο έρωτας του δεν έχει σημείο αναφοράς όμως την όμορφη Σίβυλλα , αλλά την ίδια τη τέχνη της. Όταν η τέχνη της φθίνει η όψη του Ντόριαν αποκτά τη σκληρή έκφραση της απογοήτευσης «Σκότωσες τον έρωτά μου» της φώναξε, «Χωρίς την τέχνη σου δεν είσαι τίποτα». Αυτή η έκφραση θα αποτυπωθεί στον πίνακα. Οι πρώτες αμυδρές ρυτίδες έκφρασης. Η αλλοίωση της ομορφιάς. Η πτώση του Ντόριαν έχει μόλις αρχίσει. Όμως αποφασίζει να κρύψει την αλήθεια και να κρατήσει εκείνο που μπορεί να του προσφέρει την ηδονή, την επιφανειακή ομορφιά του. Έτσι σκέπασε το φόβο του και σύμβολο του ξεπεσμού του με ένα νεκροσάβανο και το έθαψε στις μνήμες των παιδικών του χρόνων «Ο ίδιος θα ήταν ασφαλής. Το παν ήταν αυτό». Το κίτρινο βιβλίο που του χάρισε ο λόρδος τον οδήγησε ακόμα πιο βαθιά στην παρακμή και τη διαφθορά της ψυχής του «Είχε άγριες ορέξεις που γίνονταν περισσότερο αδηφάγες όσο τις έτρεφε». Αδιάφορος για την πραγματικότητα τρεφόταν από τις αισθήσεις και τα πάθη του. Μέσα στο σκοτάδι αναζητούσε το καινούργιο ,την απόλυτη έκφραση της ηδονής. Η επαφή με την τέχνη δηλητηρίασε τη ψυχή του. Ο πίνακας απομυζούσε όλη τη φρίκη των εμπειριών του αφήνοντας ανέγγιχτη την ομορφιά στο πρόσωπο του Ντόριαν. Με μια άσχημη ψυχή, αλλοτριωμένη, φτάνει στο έγκλημα χωρίς να μετανιώνει. Η δολοφονία μέσα στη «παραφροσύνη της υπεροψίας του» του φίλου του Μπάζιλ έρχεται ως εκδίκηση σε κείνον που μπόρεσε να αποτυπώσει την σήψη της ψυχή του. Μια ψυχή που μέρα με τη μέρα γίνεται και πιο φρικτή στην όψη που είναι κρυμμένη κι αντικρίζει το θάνατο. «Η ψυχή είναι μια πραγματικότητα τρομακτική». «Ήδη έχω αλλάξει λίγο» εκμυστηρεύεται στο λόρδο Χένρυ ο Ντόριαν όταν οι ερινύες τον επισκέπτονται. Το μόνο εμπόδιο ήταν η συνείδησή του .Εκείνος ο πίνακας που έπρεπε να καταστραφεί. Η τελική μεταμόρφωση του είναι σε έναν ήρωα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας που βγάζει τη μάσκα της θεϊκής ομορφιάς κι αποκαλύπτει τον πραγματικό εαυτό του στο κοινό .
Το τέλος του μυθιστορήματος υποσκάπτει ή όχι τις αρχές του αισθητισμού;
Το τραγικό τέλος του Ντόριαν Γκραίυ έχει επιφανειακά ρομαντικά στοιχεία εάν δεχτούμε πως ο συναισθηματικός κόσμος του ήρωα φτάνει σε αδιέξοδο και βρίσκει την ανακούφιση μ αυτόν τον τρόπο. Όμως ο θάνατος δεν είναι συνειδητός. Εκείνο που προσπάθησε να καταστρέψει ο ήρωας ήταν απλά το τεκμήριο της ενοχής του ώστε να συνεχίσει τη ζωή του απελευθερωμένος από την ασχήμια της συνείδησής του. Οι επιπτώσεις όπως ο ίδιος ο Ουάιλντ ανέφερε μπορεί να γίνονται αισθητές όμως απέχουν από το να μπορούν να εκφράσουν τις «μεγάλες αφηρημένες έννοιες-Αλήθεια και Ηθική» γιατί εκείνες απλά «είναι φευγαλέες και συζητήσιμες». Η επίπτωση του εγχειρήματος του Ντόριαν είναι ο θάνατός του . Όσο για το αν η ηθική ή η αλήθεια στο τέλος κερδίζουν αυτό είναι κάτι που μένει στον κάθε αναγνώστη να εικάσει γιατί όπως αναφέρεται στο πρόλογο του βιβλίου «όποιος εισδύει κάτω από την επιφάνεια το κάνει με δική του ευθύνη». Το πορτραίτο είναι σύμβολο . Είναι η ψυχή του ήρωα πληγιασμένη από τις εμπειρίες της ζωής .Μια φθαρμένη ομορφιά που μολύνει με την ασχήμια της τις αισθήσεις. Στον Ντόριαν γεννάται η επιθυμία να καταστρέψει τον πίνακα και το κάνει με πάθος καρφώνοντας βαθιά το μαχαίρι πάνω του. Οι αισθήσεις του τον οδηγούν να νιώσει την ηδονή της καταστροφής. Ο Shelley έλεγε πως «η ελευθερωμένη φαντασία που αναζητάει το νέο και παράδοξο το βρίσκει σε συμβατικά ύποπτες περιοχές αισθημάτων». Με άλλα λόγια το μυθιστόρημα διατηρεί έως το τέλος το δραματικό εκείνο στοιχείο που κανείς μπορεί να βρει σε μια τραγωδία, δηλαδή σε ένα έργο υψηλού ύφους. Το έργο δεν αποκόπτεται ούτε στιγμή από τις αρχές του αισθητισμού. Ο θεατής παρακολουθεί με δέος την τραγική κατάληξη μιας ενδιαφέρουσας πλοκής ενός έργου τέχνης .Γοητευτικού ;αποτρόπαιου; αδιάφορου; Αιρετικού; ο καθένας το αντιλαμβάνεται μέσα από το δικό του υποσυνείδητο πρίσμα , τη δική του αισθητική παιδεία. Το τέλος του έργου δεν είναι ξεκομμένο αλλά κομμάτι του υπόλοιπου έργου. Το να επιδιδόμαστε σε ερμηνείες της τέχνης αποτελεί χαμένος χρόνος γιατί όπως λέει ο Όσκαρ Ουάιλντ στον πρόλογο του βιβλίου του: «Όλη η τέχνη είναι τελείως ανώφελη». Ότι μένει είναι η αίσθηση που μας προκάλεσε.
Συμπερασμα
Ο αισθητισμός είναι η αναζήτηση της ομορφιάς ,η λατρεία της επιτήδευσης. Η τέχνη για τον αισθητισμό δεν έχει κανένα διδακτικό σκοπό, είναι εντελώς ανώφελη μ αυτή την έννοια, εφόσον εκφράζει μόνο τον εαυτό της. Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκραίυ είναι δείγμα αυτής της τέχνης. Οι ήρωες άγονται και φέρονται χωρίς να αντανακλούν κανέναν άλλο πέρα από τον ίδιο τους τον εαυτό. Δε κρύβουν νοήματα παρά συμβολίζουν το αποτέλεσμα της εμπειρίας που μπορεί κανείς να αποκομίσει ακολουθώντας τον κόσμο των αισθήσεων .
Benoit-Dusausoy A. & G. Fontaine (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, μτφρ. A. Zήρας κ.ά., τ. Β΄, Σοκόλη, Αθήνα 1999
Γ. Γκότση, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας: Από τον 6ο έως τις αρχές του 18ου αιώνα , τμ.Β΄, ΕΑΠ, Πάτρα 1999
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
